Obecnie, powszechnie używanym terminem jest słowo warzywo, które słyszymy kilkukrotnie częściej niż jarzyna. Jak zatem powinniśmy zdefiniować te pojęcia? Jakie są różnice pomiędzy nimi? Skąd wywodzą się poszczególne terminy?
Warzywa
Według oficjalnej klasyfikacji produktów spożywczych warzywa to produkty z roślin zielnych (jednoroczne, dwuletnie albo wieloletnie) przeznaczone do spożycia. W jednym przypadku zjadamy korzenie, bulwy, w innym liście, kwiaty czy owoce, a jeszcze w innym wszystko na raz. Obecnie spożywamy je zarówno w stanie surowym jak i po ugotowaniu (poddaniu procesowi warzenia), usmażeniu czy upieczeniu.
Niektóre źródła włączają do tej grupy także grzyby, niektóre oliwki czy kapary, pomimo że pochodzą z roślin krzewiastych i drzewiastych.
Z drugiej strony wyjątek stanowią truskawki, poziomki i ananasy, które pomimo faktu, że stanowią część organów roślin zielnych zaliczamy do owoców.
Etymologicznie termin warzywo pochodzi od warzenia (rośliny jadalne poddane są obróbce cieplnej), jednak obecnie ta zasada nie ma już miejsca.
Podział warzyw wg klasyfikacji biologicznej:
- Warzywa kapustne np.: brokuły, kalarepy, kapusty, kalafior
- Warzywa cebulowe np.: cebule, por, czosnek, szczypiorek
- Warzywa liściowe np.: sałata, buraki, cykoria, pietruszka, szpinak, seler, rukola
- Warzywa korzeniowe np.: marchew, pietruszka, burak ćwikłowy, pasternak, seler korzeniowy, bataty
- Warzywa psiankowate np.: ziemniaki, papryka, pomidor, bakłażan
- Warzywa dyniowate np.: dynia, melon, ogórek
- Warzywa rzepowate np.: rzodkiewka, rzodkiew, rzepa, brukiew
- Warzywa strączkowe np.: bób, fasola, groch, soja,
- Warzywa wieloletnie np.: chrzan, rabarbar, szczaw, szparagi
- Warzywa przyprawowe np.: kminek, koper, majeranek, cząber
- Pozostałe przykłady warzyw np.: kapary, karczoch, kukurydza, oliwki
Jarzyny
Jarzyna według definicji to części roślin okopowych wyrastające w trakcie jednego okresu wegetacyjnego, sadzone lub siane na wiosnę (jary), które możliwe są do spożycia w stanie świeżym, surowym.
Włoszczyzna
Włoszczyzna to natomiast gotowa porcja części organów roślin zielnych (korzeni, liści, bulw, łodyg) w stanie surowym, które stanowią składniki lub dodatki do przygotowania zup.
Najczęściej zestaw składa się z marchwi, pietruszki, selera, liści pora, naci pietruszki i liści kapusty.
Nazwa włoszczyzna wywodzi się od słowa "włoski", od kiedy to Królowa Bona sprowadziła do Polski wiele nowych warzyw właśnie z Włoch.
Jaka zatem jest różnica pomiędzy warzywami, a jarzynami?
Mając na uwadze powyższe definicje za przykład warzywa podamy ziemniaki, sałata to jarzyna, natomiast marchew będzie zarówno warzywem jak i jarzyną.
Jednak na przekór wszystkiemu, obecnie popularnym terminem jest np. zupa jarzynowa (z ugotowanych warzyw: ziemniaków, marchwi, kalarepy, selera i groszku), czy sałatka warzywna potocznie nazywana surówką.
Interpretacja wg Słownika Języka Polskiego (Redakcja M. Szymczak, Warszawa 1999):
- Jarzyna to jadalna część rośliny warzywnej (warzywa).
- Warzywa to wszystkie rośliny zielne nadające się do spożycia (zjadane czy to na surowo, czy po ugotowaniu).
- A Jarzyny to tylko te warzywa, które dopiero po przetworzeniu stanowią potrawę gotową do spożycia jako dodatek lub jej całość.
A zatem jako przykłady możemy podać:
- ugotowany por czy seler w rosole to jarzyny
- natomiast ogórek i pomidor zjadany na surowo będzie warzywem, nie jarzyną
- zupa jarzynowa składa się z przetworzonych (ugotowanych) warzyw,
..natomiast historię zostawmy historykom, etymologię językoznawcom.
Czy zdrowiej zjadać warzywa na surowo czy lepiej je ugotować, usmażyć czy ugrillować?
Dawniej naukowcy jednoznacznie twierdzili: Warzywa jedzone na surowo są zdrowsze. Jednak obecnie rośnie tendencja odwrotna poparta dowodami, że związki organiczne wielu warzyw - po obróbce cieplnej - jest lepiej przyswajalna przez ludzki organizm.
Przykłady:
- Marchew i zawarty w niej Beta-karoten
- Brokuły i szpinak i karotenoidy, które są źródłem witaminy A
Reasumując, dzisiaj coraz częściej pojęcia warzywa i jarzyny stosuje się zamiennie, a najlepszym rozwiązaniem będzie dieta urozmaicona i dobrze zbilansowana, co również tyczy się świeżych warzyw jedzonych na surowo jak i po ugotowaniu.
Jednak najważniejsze, to fakt, że warzywa (i oczywiście w tym jarzyny) to doskonałe źródło witamin (przede wszystkim C, A, E), minerałów i wartości odżywczych.
Warto pamiętać, że istnieje ścisłe związek między samopoczuciem, a tym co zjadamy. Dieta bogata w warzywa, ale też i w owoce pomaga poczuć się lepiej, obniżyć ryzyko zachorowań, dłużej pozostać młodym w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej.
